اورکلاک CPU چیست و چه فواید و ضررهایی دارد؟

به طور کلی اصطلاح اورکلاک به فرآیندی که در آن سرعت عملکرد یک قطعه خاص مثلاً «واحد پردازش مرکزی (CPU یا پردازنده)، واحد پردازش گرافیکی (GPU یا کارت گرافیک) یا رم» به سرعتی بالاتر از سرعت اعمال شده توسط سازنده قطعه در کارخانه افزایش می یابد، تعلق داده می شود. این در حالی است که پس از اورکلاک یکی از قطعات سخت افزاری مذکور، سرعت عملکرد سیستم کامپیوتری (خواه دسکتاپ، خواه لپ تاپ) نیز به طرز قابل توجهی بهبود یافته و سیستم قادر است تا عملکرد روان تری را از خود به نمایش بگذارد.

با این حال بدیهی است که تغییر در تنظیمات اصلی یک قطعه سخت افزاری، مزایا و معایبی را با خود به همراه خواهد داشت. از این رو قصد داریم تا در این مطلب از لپ مال ضمن ارائه شرح مختصری در رابطه با اورکلاک پردازنده، به بررسی مزایا و معایب این روش پرداخته و در نهایت به برخی از نکات حائز اهمیتی که لازم است در حین اورکلاک به آن توجه داشته باشید؛ بپردازیم. با ما همراه باشید.

اورکلاک پردازنده چیست؟

همان طور که می دانید تمامی تراشه های کامپیوتری مانند پردازنده های به کارگرفته شده در «کامپیوترهای دسکتاپ، لپ تاپ ها، تبلت ها، گوشی های هوشمند و …» بر اساس سرعت های متفاوتی عملکرد خود را ارائه داده و به این ترتیب سطح «قدرتمند بودن» آن وسیله الکترونیکی را تعیین می کنند. در صورتیکه کمی با دنیای سخت افزارهای کامپیوتری آشنایی داشته باشید، حتماً عبارتی نظیر «نرخ کلاک، سرعت کلاک یا فرکانس پایه» به گوش شما آشنا هستند! به طور کلی می توان گفت که هر 3 شاخص فوق با یک دیگر هم ارز بوده و به «تعداد عملیات های اجراء شده توسط CPU در یک ثانیه» یا به نوعی «سرعت ارائه عملکرد پردازنده» اشاره دارند. از این رو هر چه نرخ کلاک یک CPU بیشتر باشد، آن پردازنده قادر است در طی یک ثانیه عملیات های بیشتری را اجراء کند و عملکرد سریع تری را از خود به نمایش بگذارد.

می توانید برای خرید قطعات کامپیوتر مقاله « راهنمای خرید قطعات برای کامپیوتر » را مطالعه کنید.

با این حال جالب است بدانید که در فرآیند ساخت، پردازنده های دارای نرخ کلاک مشابه به صورت انحصاری و در یک لاین مجزاء مونتاژ نشده و در یک خط تولید انواع مختلفی از پردازنده ها با نرخ های کلاک متفاوت، به صورت همزمان با یک دیگر تولید می شوند! پس از پایان فرآیند تولید، سازندگان برای عیب یابی پردازنده ها را آزمایش کرده و در این مرحله پردازنده های دارای نرخ کلاک پایین تر را از سایر پردازنده ها جدا می کنند. در مرحله بعدی، سازندگان نرخ کلاک پردازنده های مذکور را به صورت دستی محدود کرده و این دسته از پردازنده ها را برای به کارگیری در کامپیوترهای کم قدرت و کندتر پیشنهاد می کنند.

این مسئله به این معناست که در تئوری، حتی پردازنده های کندتر نیز پتانسیل اجراء فرمان ها با سرعتی بیش از سرعت اعلام شده توسط کمپانی سازنده را دارند! در این بخش اورکلاک نقشی اساسی را ایفاء کرده و به کاربران اجازه می دهد تا با خنثی کردن گلوگاه ها و افزایش Multiplier در منوی BIOS یا UEFI، از پردازنده سرعتی بیشتر و مشابه با یک مدل جدیدتر (و طبیعتاً گران قیمت تر) را دریافت کنند.

اورکلاک پردازنده مناسب چه کسانی است؟

در حالت کلی اورکلاک پردازنده به گروه خاصی از کاربران اختصاص نداشته و تمامی کاربران (با فرض سازگاری سایر سخت افزارهای دستگاه خود) می توانند از این قابلیت بهره ببرند. با این حال می توان گفت که اورکلاک در میان کاربران حرفه ای کامپیوتر، گیمرها و افرادی که به صورت مداوم از نرم افزارهای محاسباتی یا گرافیکی سنگین مانند: نرم افزارهای «طراحی گرافیکی، مدل سازی سه بعدی، ویرایش ویدیو، رندرینگ و ..» استفاده می کنند؛ از محبوبیت بسیار بالایی برخوردار است.

 قبل از خرید پردازنده برای کامپیوتر گیمینگ مقاله « معرفی بهترین پردازنده ها (CPU) برای سیستم های گیمینگ » را مطالعه کنید.

مزایا اورکلاک

در این بخش به شرح مختصری از مزایای اورکلاک پردازنده خواهیم پرداخت. برخی از مزایای اورکلاک پردازنده عبارتند از:

بهبود عملکرد کلی سیستم

بدون شک، «بهبود عملکرد کلی سیستم» به عنوان واضح ترین مزیت و کلیدی ترین دلیل برای اورکلاک پردازنده به شمار می آید! همان طور که کمی پیش تر نیز مطرح شد، پس از انجام اورکلاک پردازنده قادر است با سرعت بالاتری به تمامی وظایف محول شده از سوی کاربر یا از سوی سایر قطعات سخت افزاری مانند «کارت گرافیک، رم، هارد SSD و ..» رسیدگی کند. این مسئله به پردازنده اجازه می دهد تا بازی ها و نرم افزارهای حرفه ای و چالش برانگیز (مانند نرم افزارهای گرافیکی مذکور) را در مدت زمان کوتاه تری اجراء کند و از این طریق تجربه کلی کاربر را بهبود ببخشد.

افزایش عمر سیستم های قدیمی

به طور کلی می توان گفت که اورکلاک در سیستم های قدیمی تری که از عمر آن ها حدود 4 سال یا بیشتر گذشته است، عملکرد چشمگیرتری را از خود ارائه می دهد؛ چرا که این دسته از سیستم ها نسبت به کامپیوترهای جدیدتر به طرز قابل توجهی ضعیف و کندتر بوده و به این ترتیب با افزایش جزئی نرخ کلاک پردازنده نیز عملکرد آن ها به طرز چشمگیری بهبود می یابد! همچنین از آنجایی که سایر قطعات سخت افزاری کامپیوترهای جدید نیز مدرن هستند، در برخی از موارد ممکن است این سیستم ها پس از اورکلاک بهبود عملکرد چندان مشهودی را از خود به نمایش نگذارند. علاوه بر این در مواقعی که کاربران با بودجه مالی محدودی مواجه هستند اورکلاک پردازنده، به عنوان یک روش رایگان برای ارتقاء عملکرد کامپیوتر، به آن ها کمک می کند تا خریداری سیستم جدید را کمی به تعویق انداخته و از این طریق بودجه مالی بیشتری را برای سیستم آتی خود تدارک ببینند!

بهبود تجربه گیمینگ

بهبود تجربه گیمینگ یکی از دلایل محبوبیت اورکلاک میان گیمرهای حرفه ای است؛ چرا که پس از اورکلاک پردازنده، فارغ از نقش کلیدی کارت گرافیک در پردازش اطلاعات گرافیکی، «نرخ فریم» به طرز قابل توجه و محسوسی بهبود یافته، «تأخیر در پخش و اجراء» کاهش یافته و به همین واسطه کاربران گیمینگ «واقع گرایانه و روان تری» را تجربه می کنند. همچنین از آنجایی که پس از اورکلاک، پردازنده به منابع بیشتری نیاز خواهد داشت؛ در صورت قدرتمند بودن سایر سخت افزارهای سیستم گیمینگ مانند «کارت گرافیک به روز، رم نوع DDR5 با ظرفیت بالا، هارد SSD با ظرفیت بالا و ..» تأثیر اورکلاک در این نوع از سیستم ها، نسبت به سایر کامپیوترها، بیشتر احساس خواهد شد.

اگر به دنبال سیستم گیمینگ ارزان هستید مطلب « راهنمای خرید کامپیوتر گیمینگ ارزان در سال 2024 » را مطالعه کنید.

معایب اورکلاک

با وجود تمام مزایای ذکر شده، اورکلاک پردازنده معایبی را نیز با خود به همراه داشته و در برخی از موارد احتمال ورود خسارات جبران ناپذیر به سیستم نیز وجود دارد! به همین دلیل توصیه می شود تا پیش از اقدام به اورکلاک پردازنده خود معایب این قابلیت را نیز در نظر داشته و با فراهم سازی بستری مناسب، از عملکرد صحیح پردازنده در هنگام اورکلاک اطمینان حاصل کنید. برخی از معایب اورکلاک عبارتند از:

داغ شدن بیش از حد سیستم

در حالت کلی از آنجایی که پس از فعال سازی حالت اورکلاک در پردازنده، CPU با حداکثر توان ممکن عملکرد خود را ارائه می دهد؛ این قطعه سخت افزاری به شدت تحت فشار قرار گرفته و بیشتر از حد عادی گرما تولید می کند که این مسئله داغ شدن بیش از حد CPU و سایر قطعات نصب شده بر روی مادربرد را با خود به همراه خواهد داشت. به طور طبیعی CPU های اورکلاک نشده در هنگام مواجهه با بار کاری نرمال در دمایی در بازه «40 تا 65 سانتی گرادی» عملکرد خود را ارائه می دهند. این در حالی است که در اغلب موارد، دمای CPU در هنگام اجراء «نرم افزارهای فشرده و پیچیده» و «بازی های بسیار گرافیکی و حجیم» به دمایی در بازه «70 تا 80 درجه سانتی گرادی» افزایش می یابد.

از این رو از آنجایی که پس از اورکلاک CPU، دمای آن به مراتب بالاتر از این محدوده رفته و احتمال آسیب رسیدن به CPU و مادربرد به شدت بالا می رود؛ توصیه می کنیم تا در صورت تمایل به فعال سازی این حالت، از وجود سیستم خنک کننده قدرتمند (و ترجیحاً یک خنک کننده مایع پردازنده) بر روی کامپیوتر خود اطمینان حاصل نمایید.

کاهش طول عمر CPU و سایر قطعات

کاهش طول عمر یا سوختن CPU و سایر سخت افزارها، به عنوان یکی از جدی ترین آسیب های قرارگیری مداوم سیستم در برابر گرما ناشی از فعال سازی حالت اورکلاک و افزایش بار اعمال شده بر روی دوش CPU تلقی می شود. در حالیکه سخت افزارهای مدرن و امروزی، نسبت به سخت افزارهای قدیمی، از آستانه گرمایی بالاتری برخوردارند؛ با این حال حجم بالای فشار و گرمای اعمال شده به سیستم می تواند عملکرد و طول عمر برخی از قطعات حساس تر را به طرز قابل توجهی کاهش دهد! همچنین در اثر ورود هر گونه آسیب به CPU یا سایر قطعات، کاربران مجبور به پرداخت هزینه های مالی گزاف برای تعمیر یا تعویض قطعه خواهند بود که این مسئله به خودی خود به عنوان یکی از معایب اورکلاک در نظر گرفته می شود.

بی ثباتی یا عدم اجراء صحیح نرم افزارها

در برخی از موارد و عموماً در صورت استفاده مداوم و بیش از حد از حالت اورکلاک، برخی از نرم افزارها (از جمله سیستم عامل) دچار بی ثباتی شده و کاربران با صفحه آبی مرگ (Blue Screen of Death، صفحه آبی رنگی که سیستم عامل ویندوز پس از وجود یک نقص و خطا بحرانی، آن را نمایش داده و پس از آن سیستم را مجدداً راه اندازی می کند) مواجه خواهند شد. در این شرایط نیز ممکن است برخی از داده های حساس کاربران مانند: «فایل های ویدیویی ویرایش شده، مدل های سه بعدی توسعه داده شده یا مراحل طی شده در بازی» به صورت کامل ذخیره سازی نشده و از بین بروند.

ابطال احتمالی در گارانتی

در صورتیکه سیستم شما یا برخی از قطعات آن مانند «رم، هارد SSD و ..» دارای گارانتی هستند؛ لازم است بدانید که در اغلب موارد ورود آسیب پس از فعال سازی حالت اورکلاک در پردازنده، شامل حال موارد ذکر شده در گارانتی محصول نشده و این مسئله گارانتی محصول شما را باطل خواهد کرد. از این رو توصیه می کنیم تا پیش از تصمیم گیری برای اورکلاک CPU خود، به بندهای ذکر شده در گارانتی سیستم و قطعات توجه کافی داشته باشید.

نقطه خاکستری

در حالیکه اغلب کاربران از وجود قابلیت «اورکلاک» بر روی سیستم خود ابراز رضایت کرده و از این روش به عنوان یک راه حل عالی و رایگان برای ارتقاء عملکرد سیستم یاد می کنند؛ با این حال جالب است بدانید که برخی از کاربران بر این باورند که در حال حاضر اورکلاک، نسبت به سال های گذشته عملکرد چندان قدرتمند و چشمگیری را از خود ارائه نمی دهد! برخی از تحقیقات ضمن تأیید این نظریه به این مسئله اشاره می کنند که سخت افزارهای مدرن و امروزی به اندازه ای قدرتمند هستند که پس از اورکلاک آن ها، کاربران نمی توانند نتیجه اورکلاک را به صورت عینی (بدون استفاده از نرم افزارهای سنجش عملکرد سخت افزارها) مشاهده کنند!

علاوه بر این، نباید فراموش کرد که «تناسب قدرت سخت افزارها» بر روی نتیجه عملکرد سیستم در حالت اورکلاک بسیار تاثیرگذار است! به عنوان مثال در صورتیکه سیستم شما به جای یک هارد SSD سریع و جدید، به یک هارد HDD کند و قدیمی مجهز است؛ پردازنده در حالت اورکلاک با گلوگاه مواجه شده و قادر نخواهد بود تا زمان بارگذاری نرم افزارهای نصب شده بر روی سیستم شما را به طرز چشمگیری کاهش دهد.

از سوی این احتمال نیز وجود دارد که برخی از بازی های ویدیویی و نرم افزارهای گرافیکی از اورکلاک کارت گرافیک، نتیجه بهتری را نسبت به اورکلاک CPU کسب کرده و در این حالت عملکرد بهتری را از خود به نمایش بگذارند.

5 نکته ای که پیش از اورکلاک CPU باید به آن توجه داشته باشید

در صورتیکه تمایل دارید تا پردازنده سیستم خود را اورکلاک کنید، توصیه می کنیم تا به موارد زیر توجه داشته باشید:

1.     پشتیبانی CPU از اورکلاک

جالب است بدانید که تقریباً تمامی پردازنده های تولیدشده توسط کمپانی AMD از قابلیت اورکلاک پشتیبانی می کنند! این در حالی است که اینتل با محدودسازی تراشه های خود، قابلیت اورکلاک را تنها در بخش کوچکی از پردازنده های متنوع خود ارائه می دهد. به همین دلیل توصیه می کنیم تا پیش از اقدام به اورکلاک کردن پردازنده، از پشتیبانی CPU از این قابلیت اطمینان حاصل کنید.

در حال حاضر می توان گفت که در پردازنده های اینتل، تنها پردازنده هایی که پسوند «K» در شماره مدل آن ها به کار گرفته شده است، امکان پشتیبانی از اورکلاک را دارند. به عنوان مثال در حالیکه هر دو پردازنده اینتل Core i9-13900K و Core i9-13900F در یک سری از پردازنده های اینتل قرار می گیرند؛ با این حال تنها این پردازنده «اینتل Core i9-13900K» است که از اورکلاک پشتیبانی می کند!

در طرف مقابل، AMD دست کاربران خود را برای اورکلاک بازتر می گذارد. با این حال توصیه می کنیم تا پیش از اقدام به اورکلاک هر پردازنده ای، شماره مدل آن را در وب سایت AMD، راهنماها (مانند وب سایت Overclock.net) یا بنچمارک های آنلاین جستجو کرده و با مطالعه تجربیات سایر کاربران از اورکلاک پردازنده مشابه با CPU خود، دید خود را نسبت به این مسئله بازتر کنید.

همچنین فراموش نکنید که برای جلوگیری از ایجاد گلوگاه، لازم است سایر سخت افزارهای تعبیه شده بر روی سیستم شما نظیر: «مادربرد، رم، کارت گرافیک و ..» از اورکلاک شدن پردازنده پشتیبانی کنند. از این رو توصیه می کنیم تا برای اطلاع از سازگاری سخت افزارهای سیستم خود با حالت اورکلاک، به وب سایت های سازندگان قطعات مراجعه کرده و از این امر اطمینان حاصل فرمایید.

2.   تهیه نسخه پشتیبان (Backup)

از آنجایی که در صورت اورکلاک نادرست امکان از دست رفتن اطلاعات ذخیره شده بر روی سیستم وجود دارد؛ توصیه می کنیم تا پیش از اقدام به اورکلاک پردازنده از تمامی اطلاعات حائز اهمیت خود نسخه پشتیبان تهیه کرده و برای اطمینان بیشتر آن ها را بر روی فضای ذخیره سازی ابری (گوگل درایو، وان درایو و ..) یا یک هارد اکسترنال نیز ذخیره سازی کنید. در این شرایط، پس از بروز یک مشکل جدی می توانید سیستم خود را به یک نقطه مشخص بازیابی کنید.

3. قدرت منبع تغذیه

از آنجایی که پردازنده شما پس از اورکلاک با نرخ کلاک بالاتری کار می کند، به منابع بیشتری نیاز دارد. از این رو سعی کنید، ضمن پایین نگه داشتن ولتاژ در حین اورکلاک، از یک منبع تغذیه (PSU) قدرتمند، با کیفیت و متناسب با نیازهای جدید پردازنده خود استفاده کنید.

4.   قدرت سیستم خنک کننده

همان طور که پیش تر مطرح شد، قدرتمند بودن سیستم خنک کننده در هنگام اورکلاک پردازنده از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. از این رو توصیه می کنیم پیش از اورکلاک پردازنده، از قدرتمند بودن سیستم خنک کننده فعلی خود اطمینان حاصل کرده و در صورت نیاز «یک هیت سینک، چند فن خنک کننده» را به سیستم خود اضافه کنید. همچنین می توانید با جایگزین کردن خنک کننده پیشین خود با یک سیستم خنک کننده مایع، عملکرد بهتر CPU در حالت اورکلاک را تضمین کنید.

علاوه بر این، توصیه می شود تا کیس کامپیوتر خود را همواره و به صورت منظم از گرد و خاک های روزمره پاکسازی کنید.

راهنمای کامل خرید خنک کننده پردازنده

5.   واقع گرایانه بودن انتظارات

در نهایت، فراموش نکنید که اورکلاک یک راهکار سحرآمیز برای ارتقاء عملکرد CPU نبوده و تنها تا حد مشخصی می تواند عملکرد سیستم شما را بهبود دهد! از این رو در انتظارات خود واقع بین باشید و پردازنده خود را فراتر از حد نیازهای خود اورکلاک نکنید.

چگونه CPU خود را اورکلاک کنیم؟

به طور کلی برای اورکلاک کردن پردازنده خود لازم است در ابتدا به منوی تنظیمات بایوس (BIOS) یا UEFI سیستم عامل ویندوز مراجعه کنید. در اغلب موارد برای وارد شدن به منوی تنظیمات BIOS یا UEFI لازم است دکمه های F2، F12 یا کلید Delete را در هنگام راه اندازی (روشن کردن سیستم) فشار دهید. با این حال این احتمال وجود دارد که بسته به سازنده مادربرد، دکمه های ورود به بایوس در برخی از سیستم ها متفاوت باشد. همچنین پیشنهاد می کنیم تا پیش از اورکلاک، نرخ کلاک اصلی پردازنده خود را در جایی یادداشت کرده تا در صورت بروز خطا بتوانید مجدداً نرخ کلاک پردازنده را به نرخ کلاک اولیه بازگردانید.

پس از ورود به بایوس، تنظیمات تنظیم اورکلاک در 2 حالت «خودکار / Automatic» یا «دستی / Manual» بر روی نمایشگر ظاهر می شوند. برای اورکلاک دستی پردازنده توصیه می کنیم تا نرخ کلاک آن را به صورت متوالی و در بازه «5 تا 10 درصدی» نسبت به نرخ کلاک پایه پردازنده افزایش دهید. سپس کامپیوتر را مجدداً راه اندازی کرده و برای ساعات متوالی، عملکرد CPU و سیستم را از طریق اجراء نرم افزارهای تست استرس همچون: «Prime95 ،Cinebench یا FurMark» یا «بنچمارک ها و بازی های موردنظر خود» بررسی کرده و از پایداری سیستم اطمینان حاصل نمایید. در صورتیکه CPU عملکرد ایده آلی را از خود ارائه می داد، می توانید مجدداً نرخ کلاک را تا رسیدن به حد آستانه اورکلاک (یعنی زمانی که نرم افزارهای موردنظرتان اجراء نشد، با صفحه آبی مرگ مواجه شدید یا دمای سیستم به شدت افزایش یافت) در بازه ای «5 تا 10 درصدی» افزایش دهید.

علاوه بر این پیشنهاد می کنیم تا پس از هر نوبت اورکلاک، دما و ولتاژ پردازنده و سایر قطعات را از طریق نرم افزارهایی همچون: «Core Temp ،CPU-Z یا HWMonitor» رصد کرده و از نرسیدن دمای سیستم به آستانه تحمل آن اطمینان حاصل کنید.

در نهایت توصیه می کنیم تا افزایش یا کاهش تدریجی نرخ کلاک پردازنده خود، به نقطه تعادل «عملکرد» و «ثبات» سیستم خود دست یافته و به این ترتیب از اورکلاک پردازنده خود لذت ببرید.

کلام پایانی

به عنوان کلام آخر پیشنهاد می کنیم تا در نخستین گام و پیش از اورکلاک پردازنده خود، «مزایا» و «معایب» اورکلاک CPU را بررسی کنید. سپس توصیه می کنیم از وجود بسترهای مناسب برای اورکلاک پردازنده نظیر: «پشتیبانی پردازنده، مادربرد، رم، هارد SSD و ... از اورکلاک»، «منبع تغذیه پایدار»، «سیستم خنک کننده قدرتمند» اطمینان حاصل کرده و حتماً از تنظیمات بایوس سیستم خود نسخه پشتیبان تهیه کنید.

فراموش نکنید که اورکلاک پردازنده (یا هر قطعه دیگری!) یک راهکار سحرآمیز برای ارتقاء عملکرد سیستم شما نبوده و در اغلب موارد نتایج ناشی از اورکلاک CPU در سیستم های قدیمی تر، نسبت به سیستم های مدرن و امروزی مشهودتر است.

سوالات رایج کاربران

در کدام یک از سخت افزارها می توان از اورکلاک استفاده کرد؟

به طور کلی کاربران می توانند از مزایای حالت اورکلاک در 3 سخت افزار «CPU، رم و GPU» بهره ببرند.

برای بهبود سرعت کامپیوتر چه اقدامات دیگری می توان انجام داد؟

به طور کلی «پاکسازی نرم افزارها و فایل های حجیم بلااستفاده و محدودسازی نرم افزارهای دارای مجوز اجراء خودکار در هنگام روشن شدن کامپیوتر» و ارتقاء قطعاتی مانند «رم و هارد SSD» می توانند سرعت ارائه عملکرد سیستم را به طرز چشمگیری بهبود دهند.

متوسط نرخ کلاک در پردازنده های امروزی چیست؟

در حال حاضر میانگین نرخ کلاک پردازنده های کامپیوتری مدرن در حدود «3.5 گیگاهرتز» می باشد.

کدام پردازنده بیشترین نرخ کلاک را در حالت اورکلاک ارائه می دهد؟

پردازنده Core i9 14900KS اینتل با نرخ کلاک «9.12 گیگاهرتزی» به عنوان سریع ترین CPU اورکلاک شده در سال 2024 محسوب می شود.

چگونه GPU خود را اورکلاک کنیم؟

برای اورکلاک کردن GPU می توانید از برنامه هایی مانند MSI Afterburner یا EVGA Precision X1 بهره ببرید.