مشکل دیگرید پردازنده‌های نسل 13 و 14 اینتل؛ علت، راه‌حل و نکات خرید

پردازنده های نسل 13 و 14 اینتل (Raptor Lake و Raptor Lake Refresh) از زمان عرضه، به دلیل عملکرد فوق العاده در بازی ها، نرم افزارهای سنگین و پردازش های چند رشته ای، به یکی از محبوب ترین انتخاب ها در بازار تبدیل شده اند. ترکیب فرکانس های بالا، تعداد هسته های بیشتر نسبت به نسل های قبل، و پشتیبانی از حافظه های DDR5 و PCIe 5.0 باعث شده این دو نسل از پردازنده ها برای گیمینگ و استفاده های حرفه ای جلب توجه کرده و ارزش بالایی از خود نشان دهند.

اما در کنار این موفقیت، گزارش های متعددی از سراسر دنیا منتشر شده که به مشکل Degrade یا «کاهش تدریجی کارایی و پایداری پردازنده» در این نسل ها اشاره دارد. کاربرانی که فقط چند ماه از پردازنده خود استفاده کرده اند، از کاهش فرکانس کاری، ناپایداری سیستم و حتی Crash های ناگهانی خبر داده اند. این مسئله نگرانی های جدی در میان خریداران و علاقه مندان سخت افزار ایجاد کرده است.

در این مطلب از لپ مال، با نگاهی دقیق و فنی بررسی می کنیم که مشکل Degrade دقیقاً چیست، چرا پردازنده های نسل 13 و 14 بیشتر در معرض آن قرار دارند، چه علائمی دارد، و چگونه می توان از بروز آن جلوگیری کرد. همچنین در انتها به این پرسش پاسخ می دهیم که آیا خرید این پردازنده ها در شرایط فعلی منطقی است یا خیر، و چه جایگزین هایی می توان برای آن ها در نظر گرفت. پس با ما همراه باشید.

مشکل دیگرید پردازنده اینتل چیست؟

·       تعریف Degrade در پردازنده

مشکل Degrade به فرآیند کاهش تدریجی کیفیت و کارایی تراشه به مرور زمان گفته می شود. در پردازنده ها، این پدیده زمانی رخ می دهد که استفاده طولانی مدت تحت ولتاژ و دمای بالا باعث تغییرات فیزیکی در ترانزیستورها و مسیرهای رسانای داخل تراشه شود. این تغییرات می توانند منجر به نشت جریان، افت ولتاژ داخلی یا کاهش حداکثر فرکانس قابل دستیابی شوند. برخلاف یک خرابی ناگهانی، دیگرید معمولاً تدریجی است و ممکن است کاربر در ابتدا فقط تغییرات کوچکی را متوجه شود.

·       علائم کاهش عملکرد

یکی از اولین نشانه های دیگرید، کاهش کلاک بوست پردازنده است. به عنوان مثال، پردازنده ای که قبلاً در تست های سنگین با فرکانس 5.5 گیگاهرتز کار می کرد، پس از مدتی ممکن است تنها به 5.2 یا حتی پایین تر برسد. این کاهش سرعت اغلب با ناپایداری سیستم همراه است؛ مثل Crash های ناگهانی، ریستارت بدون هشدار، یا نمایش صفحه آبی (BSOD) در ویندوز. در برخی موارد، حتی در بارهای کاری سبک، عملکرد پردازنده نسبت به گذشته افت محسوسی پیدا می کند و امتیازات بنچمارک کاهش پیدا می کند.

·       تأثیر بر عمر و کارایی سیستم

دیگرید به طور مستقیم عمر مفید پردازنده را کاهش می دهد، زیرا تراشه دیگر قادر به کار در محدوده طراحی اولیه خود نیست. این موضوع نه تنها باعث افت عملکرد در کارهای روزمره و بازی ها می شود، بلکه می تواند روی پایداری کل سیستم اثر منفی بگذارد. در صورت تکرار این داستان، کاربر برای افزایش عمر مفید کامپیوتر خود یا جلوگیری از بروز Crash های مکرر؛ ناچار به کاهش دائمی فرکانس یا ولتاژ پردازنده خواهد شد؛ به این معنی که بخشی از قدرت پردازنده عملاً برای همیشه از دست می رود.

نسل های 13 و 14 اینتل؛ چرا بیشتر تحت تأثیر دیگرید قرار می گیرند؟

1.    تغییرات معماری (Raptor Lake و Raptor Lake Refresh)

پردازنده های نسل 13 و 14 اینتل با معماری Raptor Lake و نسخه بهبود یافته آن Raptor Lake Refresh عرضه شدند. این معماری با افزایش تعداد هسته های کارآمد (E-Cores)، بهبود کش L2/L3 و فرکانس های Boost بسیار بالا، عملکرد چشمگیری را نسبت به نسل قبل ارائه داد. اما همین فشار برای رسیدن به فرکانس های بالاتر، باعث شده این تراشه ها در محدوده‌ای بسیار نزدیک به حداکثر توانایی فیزیکی و الکتریکی ماده‌ی سیلیکون (مسیرهای رسانا و ترانزیستوری داخل تراشه روی ویفر سیلیکونی ساخته شده اند) کار کنند؛ مرزی که در درازمدت می توانند به پدیده دیگرید منجر شوند.

بررسی عملکرد نسل جدید اینتل در سال 2024

2.    افزایش مصرف توان و حرارت

یکی از ویژگی های برجسته اما بحث برانگیز این نسل ها، مصرف توان بسیار بالا در حالت بوست است. پردازنده هایی مانند i9-13900K یا i9-14900K در حداکثر قدرت، می توانند به مصرف بیش از 250 وات برسند، که تولید حرارت بسیار زیادی را به همراه دارد. حتی با سیستم های خنک کننده قدرتمند، دمای کاری این تراشه ها در هنگام کارهای سنگین می تواند به محدوده 90 درجه سانتی گراد یا بالاتر برسد. این سطح حرارت و توان بالا در طولانی مدت یکی از اصلی ترین عوامل تسریع دیگرید است.

3.    حساسیت به ولتاژ و تنظیمات BIOS

مادربردهای مدرن برای کسب بهترین عملکرد در تست ها، معمولاً به طور پیش فرض ولتاژهای بالاتری را برای پردازنده اعمال می کنند. این حالت که به نام Voltage Boost یا Auto Overvoltage شناخته می شود، هرچند در کوتاه مدت باعث پایداری و فرکانس بالاتر می شود، اما در طولانی مدت فشار بیشتری بر ترانزیستورها وارد می کند. در نسل های 13 و 14 که فرکانس بوست در حالت حداکثری تنظیم شده، حتی تغییرات جزئی در ولتاژ می تواند تأثیر محسوسی بر عمر تراشه بگذارد.

علت های اصلی دیگرید در پردازنده های نسل 13 و 14 اینتل

·       ولتاژ و توان بیش از حد در حالت پیش فرض مادربرد

بسیاری از مادربردهای رده بالا و حتی میان رده، برای کسب حداکثر امتیاز مقایسه ها، به طور پیش فرض ولتاژ بیشتری به پردازنده اعمال می کنند. این کار که اغلب بدون اطلاع کاربر انجام می شود،  که باعث می شود پردازنده در حالت بوست، حتی فراتر از مقادیر توصیه شده اینتل کار کند. ولتاژ بالا به مرور زمان منجر به استرس الکتریکی روی ترانزیستورها و مسیرهای سیلیکونی (مسیرهای رسانا و ترانزیستوری داخل تراشه) می شود و این دقیقاً همان شرایطی است که سرعت دیگرید را بیشتر می کند.

·       اورکلاک و XMP بدون کنترل دما

فعال سازی پروفایل های XMP برای رم یا اورکلاک پردازنده می تواند عملکرد سیستم را افزایش دهد، اما اگر این کار بدون نظارت دقیق بر دما انجام شود، به راحتی به کاهش عمر پردازنده منجر خواهد شد. بسیاری از کاربران پس از فعال کردن XMP یا اورکلاک دستی، به افزایش دمای 10 تا 15 درجه ای در بارگذاری کامل برخورد کرده اند. این افزایش دما، وقتی با ولتاژ بالا ترکیب شود، سرعت فرسایش سیلیکون تراشه را چند برابر می کند.

·       خنک کاری ناکافی و دمای کاری بالا

در پردازنده های نسل 13 و 14 به دلیل مصرف توان بالا، اقدام به خرید خنک کننده CPU قدرتمند یکی از اصول مهم باشد. استفاده از خنک کننده های بادی ساده یا خنک کننده های مایع 120 میلی متری برای پردازنده هایی مثل i9-13900K، نه تنها کافی نیست بلکه باعث می شود پردازنده مدت زمان زیادی را در دماهای بحرانی (بالای 90 درجه) کار کند. این شرایط، حتی در حالت استفاده عادی، می تواند زمینه ساز دیگرید شود.

·       باگ های بایوس و بهینه سازی ضعیف

در ماه های ابتدایی عرضه نسل 13 و 14، برخی مادربردها با نسخه های اولیه بایوس مشکلاتی داشتند که منجر به اعمال ولتاژ های غیر ضروری یا مدیریت نادرست توان می شد. این باگ ها، در ترکیب با تنظیمات پیش‌فرض پر فشار ، باعث افزایش فشار روی پردازنده می شدند. هرچند بسیاری از سازندگان با آپدیت بایوس این مشکلات را کاهش داده اند، اما کاربرانی که بایوس خود را به روز نکرده اند، همچنان ممکن است با این ریسک مواجه باشند.

چگونه بفهمیم پردازنده ما دچار دیگرید شده است؟

تست پایداری با ابزارهای تخصصی

اجرای تست های پایداری یکی از اولین و مهم ترین روش ها برای ارزیابی سلامت پردازنده است. نرم افزارهایی مثل Cinebench R23، Prime95 و AIDA64 Stress Test پردازنده را تحت فشار مداوم قرار می دهند تا عملکرد آن در شرایط حداکثری سنجیده شود. در حالت سالم، پردازنده باید بتواند فرکانس بوست خود را به طور پایدار حفظ کند و دما نیز در محدوده ای کنترل شده باقی بماند.
اگر در طول تست، فرکانس به طور ناگهانی افت می کند (Throttle) یا پردازنده به جای کار در حداکثر فرکانس اعلام شده، با سرعت پایین تری کار می کند، این نشانه ی ضعف در ماده سیلیکون تراشه است. همچنین، افزایش غیرعادی دما یا بروز Crash در حین تست، می تواند علامت شروع دیگرید باشد. توصیه می شود این تست ها را هر چند ماه یک بار اجرا کنید و نتایج را با دفعات قبلی مقایسه کنید تا کوچک ترین تغییرات هم قابل شناسایی باشد.

بررسی لاگ ها و خطاهای ویندوز

سیستم عامل ویندوز در صورت بروز خطاهای سخت افزاری، گزارشی در Event Viewer ثبت می کند. برای دسترسی به این بخش، می توانید در منوی Start عبارت Event Viewer را جستجو کرده و سپس به مسیر Windows Logs > System یا Windows Logs > Application بروید. در اینجا باید به خطاهایی با عنوان WHEA Logger یا Machine Check Exception توجه کنید، چرا که این پیام ها اغلب نشان دهنده مشکلات ولتاژ، ناپایداری فرکانس، یا خطای عملکرد هسته های پردازنده هستند.
اگر این خطاها به صورت مکرر و بدون تغییرات سخت افزاری رخ می دهند، به ویژه هنگام اجرای بازی ها یا نرم افزارهای سنگین، می تواند نشانه ای از کاهش پایداری ناشی از دیگرید باشد. حتی اگر سیستم ظاهراً پایدار به نظر برسد، این پیام ها می توانند اولین هشدارهای پنهانی باشند که در آینده منجر به مشکلات جدی تر می شوند.

کاهش امتیاز بنچمارک نسبت به گذشته

مقایسه نتایج بنچمارک (معیار هایی جهت مقایسه) در بازه های زمانی مختلف، یکی از ساده ترین اما مؤثرترین روش های شناسایی دیگرید است. ابزارهایی مثل 3DMark، Geekbench 6، CPU-Z Benchmark یا حتی بخش بنچمارک داخلی Cinebench، معیارهای دقیقی از عملکرد پردازنده ارائه می دهند. اگر سیستم را مدتی بعد دوباره تست کنید و در شرایط یکسان (دمای محیط، نسخه سیستم عامل، درایورها، و تنظیمات بایوس) شاهد کاهش بیش از 5 تا 10 درصدی امتیازات باشید، این افت می تواند نشانه کاهش کیفیت سیلیکون تراشه باشد.

برای اطمینان بیشتر، نتایج را با سیستم های مشابه که پردازنده ای هم مدل دارند مقایسه کنید. اگر اختلاف عملکرد قابل توجهی وجود داشته باشد و سایر قطعات سالم باشند، احتمال دیگرید بسیار بالا است.

راه حل ها و پیشگیری از دیگرید

-        آپدیت بایوس مادربرد

یکی از اولین اقداماتی که باید انجام دهید، به روزرسانی بایوس مادربرد است. شرکت های تولیدکننده مادربرد معمولاً پس از گزارش مشکلات دیگرید، نسخه های جدید بایوس را با پروفایل های ولتاژ و توان بهینه، منتشر می کنند. این آپدیت ها می توانند ولتاژ بیش از حد پیش فرض را کاهش دهند یا رفتار بوست پردازنده را منطقی تر کنند. برای این کار، به وب سایت رسمی سازنده مادربرد بروید، مدل دقیق مادربرد خود را انتخاب کنید و آخرین نسخه بایوس پایدار (Stable) را دانلود و نصب کنید.

-        کاهش ولتاژ (Undervolting) و محدود کردن PL1/PL2

Undervolting به معنای کاهش ولتاژ کاری پردازنده بدون افت محسوس در عملکرد است. این روش باعث کاهش دما، مصرف انرژی و فشار روی سیلیکون می شود و در نتیجه خطر دیگرید را کاهش می دهد. همچنین، محدود کردن مقادیر PL1 و PL2 در بایوس یا نرم افزارهایی مانند Intel XTU، می تواند حداکثر توان مصرفی پردازنده را کنترل کند. به عنوان مثال، تنظیم PL1 روی 200W به جای 253W در i9-13900K، می تواند دمای کاری را تا 10 درجه کاهش دهد بدون آنکه در بازی ها افت قابل توجهی ایجاد شود.

-        استفاده از خنک کننده قوی تر

خنک کننده پردازنده ضعیف، حتی با ولتاژ مناسب، می تواند عامل مهمی در دیگرید باشد. پردازنده های پرمصرف این نسل ها، مخصوصاً مدل های K، به خنک کننده های بادی بزرگ یا خنک کننده های مایع 240 یا 360 میلی متری نیاز دارند. استفاده از خمیر حرارتی با کیفیت و نصب صحیح خنک کننده نیز اهمیت زیادی دارد. حتی اگر در حال حاضر از کولر مایع استفاده می کنید، اطمینان حاصل کنید که عملکرد پمپ و فن ها در وضعیت بهینه قرار دارد.

-        پرهیز از اورکلاک سنگین

اورکلاک، هرچند می تواند عملکرد را افزایش دهد، اما یکی از سریع ترین مسیرها به سمت دیگرید است؛ به ویژه اگر همراه با افزایش ولتاژ باشد. اگر به اورکلاک علاقه دارید، پیشنهاد می شود به جای دستیابی به بالاترین فرکانس ممکن، روی اورکلاک پایدار و خنک (Safe Overclock) تمرکز کنید. این یعنی فرکانسی که هم پایدار باشد، هم دما را کنترل کند و هم فشار غیرضروری به تراشه وارد نکند.

جدول مقایسه ای: تنظیمات پیش فرض vs تنظیمات بهینه برای کاهش دیگرید

چه کسانی هنوز باید پردازنده های نسل 13 و 14 اینتل را بخرند؟

با وجود بحث ها و نگرانی های مربوط به مشکل دیگرید، همه کاربران در معرض این مشکل به یک اندازه قرار ندارند. بسته به نوع استفاده، انتخاب درست یک پردازنده نسل 13 یا 14، همچنان ارزش خرید بالایی دارد.

v    کاربران عمومی و خانگی

اگر استفاده شما محدود به وب گردی، تماشای فیلم، آفیس، کارهای دانشجویی و بازی های سبک تا متوسط است، پردازنده های غیر-K نسل 13 و 14 (مانند i3-13100، i5-13400 یا i7-13700) انتخاب هایی کاملاً به صرفه و کم ریسک هستند. این مدل ها توان مصرفی و ولتاژ پایین تری دارند، حرارت کمتری تولید می کنند و بنابراین احتمال دیگرید در آن ها بسیار ناچیز است. علاوه بر این، معمولاً نیازی به مادربردهای گران قیمت یا خنک کننده های حرفه ای برای آن ها نخواهید داشت.

v    کاربران حرفه ای و خلاق

اگر کار شما شامل نرم افزارهای ویرایش ویدیو مثل Adobe Premiere، طراحی سه بعدی در Blender، یا کامپایل پروژه های بزرگ برنامه نویسی است، این نسل همچنان یکی از بهترین گزینه هاست. به خصوص مدل های پرقدرتی مثل i7-13700K یا i9-13900K. البته باید حتماً چند نکته را رعایت کنید: بایوس مادربرد را به آخرین نسخه به روزرسانی کنید، ولتاژ را بهینه سازی کنید (Undervolting)، و از خنک کننده های مایع یا بادی قدرتمند استفاده کنید. در این صورت، می توانید بدون نگرانی خاص، از حداکثر توان پردازنده بهره مند شوید.

v    گیمرها و علاقه مندان به فریم ریت بالا

اگر هدف اصلی شما اجرای بازی ها با بالاترین تنظیمات گرافیکی و نرخ فریم ممکن است، پردازنده هایی مثل i5-13600K یا i7-13700K می توانند ترکیب ایده آلی از قیمت و عملکرد باشند. با این حال، گیمرهایی که بازی هایشان به CPU کمتر وابسته است، می توانند به مدل های غیر-K یا حتی نسل قبل فکر کنند و همچنان تجربه راحت و روان داشته باشند. برای استفاده طولانی مدت و جلوگیری از دیگرید، پیشنهاد می شود محدودیت توان (PL1/PL2) را در بایوس اعمال کنید و از اورکلاک سنگین خودداری نمایید.

شرایطی که بهتر است به نسل قبل یا بعد فکر کنیم

در بعضی موارد، حتی با وجود قدرت بالای پردازنده های نسل 13 و 14، انتخاب آن ها منطقی نیست و گزینه های دیگر ارزش بیشتری ارائه می دهند.

·       بودجه محدود: اگر بودجه شما اجازه خرید خنک کننده های حرفه ای یا مادربردهای رده بالا را نمی دهد، بهتر است به سراغ نسل 12 اینتل بروید. این پردازنده ها قیمت پایین تر، مصرف کمتر، و ریسک کمتر دیگرید دارند.

·       نیاز به پایداری بلندمدت: برای کاربرانی که سیستم آن ها باید 24/7 پایدار بماند مانند سرورهای خانگی، ورک استیشن های حساس، یا مزارع رندر ریسک دیگرید حتی کوچک هم قابل قبول نیست. در این حالت، پردازنده های Ryzen سری 7000 می توانند انتخاب ایمن تری باشند.

·       عدم فوریت در خرید: اگر برای خرید پردازنده جدید عجله ای ندارید، صبر برای نسل 15 اینتل می تواند منطقی باشد، چرا که احتمالاً اینتل مشکلات ولتاژ و حرارت را در آن نسل بهتر مدیریت خواهد کرد.

·       بازی یا نرم افزار سبک: اگر حجم کار شما چندان سنگین نیست، استفاده از نسل های قبل با قیمت کمتر و مصرف انرژی پایین تر می تواند انتخاب بهینه تری باشد، بدون اینکه اختلاف عملکرد قابل توجهی حس شود.

جایگزین های پیشنهادی برای خرید

·       پردازنده های نسل 12 اینتل

نسل 12 اینتل (Alder Lake) با معرفی هسته های ترکیبی (P-Cores و E-Cores) و پشتیبانی از DDR5 و PCIe 5.0، هنوز هم یک گزینه بسیار قدرتمند برای اکثر کاربران است. مدل هایی مثل i5-12600K یا i7-12700K عملکردی نزدیک به نسل 13 ارائه می دهند، اما با مصرف توان و دمای کمتر. این موضوع ریسک دیگرید را به طور چشمگیری کاهش می دهد. همچنین، قیمت این پردازنده ها به دلیل ورود نسل های جدیدتر کاهش یافته و پیدا کردن مادربرد مناسب برای آن ها راحت تر و اقتصادی تر است.

·       پردازنده های Ryzen سری 7000

سری Ryzen 7000 از پردازنده های AMD با معماری Zen 4 نه تنها از نظر عملکرد تک هسته ای و چند هسته ای رقابتی است، بلکه از نظر بازده انرژی و دما نسبت به پردازنده های نسل 13 و 14 اینتل وضعیت بهتری دارد. مدل هایی مثل Ryzen 7 7700X یا Ryzen 9 7900 در کاربری های سنگین و بازی ها عملکرد بسیار پایداری دارند. همچنین، مادربردهای AM5 از پردازنده های آینده پشتیبانی خواهند کرد، که این یعنی خرید شما تا چند نسل قابل ارتقاء است، مزیتی که در پلتفرم اینتل کمتر دیده می شود.

راهنمای جامع خرید مادربرد AMD

·       منتظر ماندن برای نسل 15 اینتل

اگر عجله ای برای خرید پردازنده ندارید و می خواهید از معماری و بهینه سازی های جدید بهره مند شوید، صبر برای نسل 15 اینتل (Arrow Lake) می تواند تصمیم هوشمندانه ای باشد. شایعات و اطلاعات اولیه نشان می دهد که این نسل از لیتوگرافی جدید Intel 20A استفاده خواهد کرد، که مصرف انرژی و تولید حرارت کمتری دارد. همچنین، احتمالاً مشکل ولتاژهای بالا و مدیریت توان که در نسل های 13 و 14 باعث دیگرید شده، در این نسل تا حد زیادی برطرف خواهد شد. هرچند این انتظار ممکن است چند ماه یا حتی تا پایان 2025 طول بکشد، اما برای کاربرانی که به پایداری و طول عمر اهمیت زیادی می دهند، ارزش صبر کردن را دارد.

در سال 2025 کدام پردازنده اینتل معرفی می شود؟

توصیه نهایی

مشکل دیگرید در پردازنده های نسل 13 و 14 اینتل، نتیجه ترکیبی از ولتاژهای پیش فرض بالا، مصرف توان زیاد، تولید حرارت شدید و بهینه سازی ناکافی بایوس است. این عوامل در کنار استفاده طولانی مدت در شرایط سنگین، باعث کاهش تدریجی کارایی پردازنده، افت فرکانس بوست، ناپایداری سیستم و حتی بروز خطاهای سخت افزاری می شود.

برای پیشگیری، چند اقدام کلیدی توصیه می شود:

·       آپدیت بایوس مادربرد به آخرین نسخه پایدار.

·       Undervolting و محدود کردن توان پردازنده (PL1/PL2) برای کاهش فشار حرارتی.

·       استفاده از خنک کننده قدرتمند و خمیر حرارتی باکیفیت.

·       پرهیز از اورکلاک سنگین و مانیتورینگ منظم دما و ولتاژ.

از نظر خرید، اگر کاربر عمومی یا گیمر سبک هستید، مدل های غیر-K این نسل همچنان انتخابی مناسب و کم ریسک اند. اگر کاربر حرفه ای یا گیمر حرفه ای هستید، می توانید از این نسل بهره ببرید اما باید حتماً سیستم خنک کننده و تنظیمات ولتاژ را بهینه کنید. در غیر این صورت، نسل 12 اینتل یا Ryzen سری 7000 گزینه های مطمئن تری خواهند بود.

در نهایت، مهم ترین نکته این است که سلامت پردازنده به مدیریت صحیح حرارت و ولتاژ وابسته است. حتی قدرتمند ترین پردازنده ها هم اگر تحت شرایط بهینه کار نکنند، دچار افت عملکرد می شوند. پس قبل از خرید یا ارتقاء، شرایط استفاده و نیاز واقعی خود را بسنجید و تصمیمی بگیرید که هم از نظر فنی و هم از نظر اقتصادی منطقی باشد.

اگر هم اکنون یکی از این پردازنده ها را دارید، همین امروز بایوس خود را به روزرسانی کنید، ولتاژ را بررسی و در صورت امکان کاهش دهید، و سیستم خنک کننده را ارتقاء دهید تا سال ها بدون دغدغه از قدرت پردازنده تان بهره ببرید.

نویسنده: سارا بشیری